Son yıllarda analog bant emülasyonu yapan plug-in’lerin sayısı ve bunların müzik prodüksiyonlarındaki kullanımı oldukça arttı. Bu plug-in’ler İngilizcede genelde ‘tape emulation’, ‘tape saturation’ ya da kısaca ‘tape’ plug-in olarak adlandırılıyor. Birçoğunun üzerinde çok fazla parametre bulunmadığı için kullanımı zor gibi görünmüyor. Değil de zaten. Ancak yine bu plug-in’leri (deyim yerindeyse) “hakkıyla kullanabilmek” için analog bant teknolojisi ile ilgili biraz bilgi sahibi olmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. Bu sayede bu plug-in’lerin üzerlerindeki parametreleri anlamak ve onları yaratıcı amaçlarla kullanmak çok daha kolay olacaktır.

Manyetik Bant ve Transport Mekanizması

Analog kayıt cihazları elektrik enerjisini (diğer bir deyişle elektrik sinyalini) manyetik enerjiye dönüştürüp manyetik bant üzerinde saklarlar.

Bir bant kayıt cihazının en önemli parçalarından biri, bandın cihazın kafalarının üzerinden sabit bir hızda ve gerginlikte geçmesini sağlayan transport mekanizmasıdır. Transport mekanizması üç motordan oluşur:

  1. Capstan
  2. Supply reel
  3. Take up reel

‘Capstan’, bandı kafaların üzerinden sabit bir hızla geçirilmesini sağlar. ‘Supply reel’ (sol taraftaki makara) ve ‘take up reel’ (sağ taraftaki makara) motorları ise capstan motorunun aksine sabit bir hızda dönmezler; onların görevi bandın gerginliğinin sabit kalmasını sağlamaktır.

Bandın Hızı (ips)

Kafaların üzerinden geçen bandın hızı ips-inch per second (inç/saniye) cinsinden ifade edilir. Tüketici (ev) tipi kasetler 1 7/8 ips hızla döner; diğer bir deyişle kafadan bir saniye içinde 1 7/8 inç uzunluğunda bant geçer. Profesyonel stereo analog kayıt cihazlarında bu hız 7 1/2 ile 30 ips arasında değişir. Yüksek hızlar, bant dip gürültüsünü aza indirdiği ve üst frekanslarda kayıpları önlediği için, düşük hızlara göre daha kaliteli sonuç verirler.

Wow & Flutter

Transport mekanizmasının görevinin bandı kayıt cihazının kafaları üzerinden sabit bir hızda ve gerginlikte geçirmek olduğunu yukarıda belirtmiştim. Ancak bu her zaman mümkün olamıyor. Transport hızında istenmeyen yavaşlama ve hızlanmalar meydana geliyor ve bunlar da frekans modülasyonlarına sebebiyet veriyor. Bu istenmeyen frekans modülasyonları ‘wow and flutter’ olarak adlandırılıyor.

Kafalar

Profesyonel analog bant kayıt cihazlarında üç kafa bulunur:

  1. Erase
  2. Record / Sync
  3. Reproduce

‘Erase’, silme; ‘record / sync’, kayıt ve okuma; ‘reproduce’ ise sadece okuma kafasıdır. Bu kafaların oluşturduğu gruba ‘headstack’ veya ‘headblock’ adı verilir.

Bant, kayıt kafasından hemen önce erase head, silme kafasından geçirilir. Silme kafasında çok yüksek frekanstaki bir dalga (genelde 250 kHz civarı) ile banttaki manyetizmanın giderilmesi sağlanır ve bu yolla bandın üzerinde daha önce yapılmış olan kayıt silinir.

Record/Sync head, hem kayıt hem de playback (kaydedilen sesi dinlemek) için kullanılır. Daha önce kaydedilmiş sesleri dinleyerek farklı kanala başka sesler kaydetme işlemine ‘overdubbing’ adı verilir. Overdubbing sırasında önceden kaydedilen ve o anda kaydedilmekte olan sesleri senkronize olarak duymak zorunludur, yoksa arada zaman farkı oluşur. Okuma kafası ve kayıt kafası bandın geçiş yönünde farklı yerlerde olduğu için eğer monitör işlemini okuma kafası üzerinden yapılırsa önceden kaydedilen sesler ve o anda kaydedilmekte olanlar senkronize olmaz. Bu sebepten dolayı profesyonel kanal kayıt cihazlarında hem kayıt hem de okuma işlemini yapabilen record/sync head adı verilen özel bir kafa bulunur.

Reproduce, ya da kısa adıyla repro, okuma işlemini gerçekleştirir ve sadece miks sırasında kullanılır.

Otari MTR 90 | 24 kanal kanal kayıt cihazı | 2 inç

Analog Kayıt Formatları

Manyetik bantların genişliği 1/4 inç ile 2 inç arasında değişir. Stereo kayıtlar için genelde 7 1/2 – 15 ips hızında dönen 1/4 inç genişliğinde bantlar kullanılıyordu. Büyük bütçeli stereo albüm miksleri için ise 15-30 ips hızında dönen 1/2 inç genişliğinde bantlar kullanılıyordu. Çok kanallı (8-24 kanal) kayıtlar için yine bütçeye ve stüdyo imkanlarına bağlı olarak 15-30 ips hızında 1/2 – 2 inç genişliğinde bantlar kullanılıyordu. Büyük stüdyolarda standart olarak format 24 kanal / 2 inç / 30 ips idi.

Plug-in’ler

Analog bantlar artık tarihe karıştı desek sanırım abartmış olmayız. Geçmişten kalan ve çok iyi durumda olan bant kayıt cihazları var ama artık bunları kullanan pek kalmadı. Hem kullanım kolaylığı hem de maliyet açısından bazı istisnalar dışında hemen hemen tüm prodüksiyonlarda artık dijital kullanılıyor.

Bazıları analog bantların kendine has bir havası, tonu ve sıcaklığı olduğunu savunuyorlar. Diğer yandan dijitalin pratikliğinden vazgeçmek istemiyorlar. Durum böyle olunca analog bant emülasyonları plug-in’leri devreye giriyor.

Waves, UAD, Avid, Softube, Slate, IK Multimedia, Blue Cat ve daha birçok firma analog bant emülasyon plug-in’leri üretiyorlar. Bu plug-in’ler üzerlerindeki parametreler açısından farklılılar gösterebiliyor.

Yazının ikinci bölümünde analog bant emülasyon plug-in’leri üzerinde sıklıkla kullanılan beş parametre ile devam ediyorum ve bu plug-in’lerin kullanımları ile ilgili bilgiler paylaşıyorum. Okumak için tıklayınız.

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

Otari MTR 90 fotoğraf: Ville Hyvönen | Wikimedia Commons | Link

© 2019 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.