“Headroom nedir?” “Headroom neden önemlidir?” Bu soruları cevaplamadan önce dinamik alanın (dynamic range) ne olduğunu iyi anlamak gerekir.

Dinamik Alan

Dinamik alan, sinyalde gürültü eşiği ile bozulma (distortion) noktası arasında kalan alandır. Daha basit bir anlatımla, dinamik alan, sinyalde mümkün olan en düşük ve en yüksek seviyeler arasındaki farktır. En düşük seviye sinyalin dip sese karıştığı, dip ses içinde kaybolmaya başladığı noktadır. En yüksek seviye ise sinyalin bozulmadan (sinyalde distortion olmadan) çıkabileceği en üst noktadır. Dinamik alan, dB cinsinden ifade edilir.

Normal Çalışma Seviyesi

Gürültü eşiği ve bozulma noktasına ek olarak bir de İngilizcede “nominal operating level” olarak adlandırılan normal (ya da ideal) çalışma seviyesi vardır.

Analog sistemlerde 0 VU normal çalışma seviyesi olarak kabul edilir. 0 VU değeri profesyonel cihazlarda +4 dBm (1.228 Volt), yarı-profesyonel ve ev tipi cihazların bir çoğunda ise -10 dBV (0.316) değerine göre kalibre edilir. Profesyonel analog cihazların çoğunda üst nokta (bozulma olmadan çıkılabilecek en yüksek seviye) +24 dBm civarındadır.

VU Meter (Ses Kayıt ve Müzik Teknolojileri adlı kitabımdan alınmıştır)

Dijital sistemlerde dBFS skalası kullanılır. Bu sistemlerde normal çalışma seviyesi farklılıklar göstermektedir. Yaygın olarak -20 dBFS, -14 dBFS ve -12 dBFS seviyeleri referans olarak kabul edilir. Dijitalde en üst nokta 0 dBFS’tir.

dBFS Meter

Sinyalin Gürültüye Oranı

Sinyalin gürültüye oranı (Signal-to-Noise Ratio ya da kısaca S/N Ratio), gürültü eşiği (sinyalin dip sese karıştığı en düşük seviye) ile normal çalışma seviyesi arasında kalan alandır. Bu oran da dinamik alan gibi dB cinsinden ifade edilir.

Headroom

Evet, sonunda headroom’a geldik… Headroom, dinamik alan ve sinyalin gürültüye oranı arasındaki farktır. dB cinsinden ifade edilir. Headroom, normal çalışma seviyesinden sonra, sinyal en üst noktaya ulaşıp bozulmaya başlamadan önce kaç dB marj olduğunu belirtir.

Aşağıdaki grafikte dinamik alan, normal çalışma seviyesi, sinyalin gürültüye oranı ve headroom arasındaki ilişkiyi görebilirsiniz.

Headroom Neden Önemlidir?

Headroom dört sebepten dolayı önemlidir.

1- Dijital sistemlerde 0 dBFS en üst noktadır. Sinyalde anlık, kısa süreli veya uzun süreli bozulmaları önlemek için 0 dBFS noktasından uzak durmak gereklidir. Headroom bu bağlamda güvenli bir alan olarak düşünülebilir. Normal çalışma seviyesi 0 dBFS’e yakın tutulursa bu alan daha küçük olur ve buna bağlı olarak sinyaldeki seviye artışlarının bozulmaya yol açma riski daha fazla olur. Headroom, güvenli bir alan oluşturduğu için önemlidir.

2- Sinyal normal bir göstergede 0 dBFS’in altında görünüyor olsa da intersample peak kaynaklı olarak aslında 0 dBFS’in üzerine çıkıyor ve bozulmaya uğruyor olabilir. Headroom, intersample peak kaynaklı bozulmalara karşı güvenli bir alan oluşturduğu için önemlidir.

3- Miksi tamamladıktan sonra dönüp revize etmeniz gerekirse, kanalların seviye ayarlarında değişiklik yaptığınızda ya da efektler eklediğinizde veya EQ, kompresör gibi işlemciler kullanarak sinyal üzerinde modifikasyon yaptığınızda miksin genel seviyesi yükselebilir. Headroom, miksin genel seviyesindeki küçük artışların (genel seviyeyi master fader ile azaltmaya gerek kalmadan) tolere edilebilmesi açısından önemlidir.

4- Mastering mühendisleri bitmiş miks üzerinde çalışırken EQ ve kompresör gibi sinyal işlemciler kullanırlar. Bu işlemciler sinyalde artışa sebep olabilir. Bu sebepten dolayı mastering mühendisleri 3-6 dB civarında bir alana ihtiyaç duyarlar. Headroom, mastering mühendislerine çalışma alanı sağladığı için önemlidir.

Günümüzde artık A/D çeviricilerin oldukça geliştiğini ve bunun yanı sıra projelerimizde 24-bit ile çalıştığımızı düşünürsek headroom bırakmamak için hiçbir sebebimiz yok.

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

Başlık fotoğrafı: Sašo Tušar | Unsplash

© 2018 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.