Bilgisayar tabanlı ve diğer dijital sistemlerde sinyalin sisteme girişinde ve çıkışında gecikme oluşur. Bu gecikmeye İngilizcede ‘latency’ adı verilir. Latency, milisaniye (ms) cinsinden ifade edilir.

Latency Neden Önemlidir?

Latency önemlidir çünkü kayıt yaparken kaydetmekte olduğunuz sinyali ne kadar geç duyacağınız ile doğrudan ilgilidir. 10 milisaniye altındaki gecikmeler fark edilmeyebilir ya da fark edilse bile tolere edilebilir. 10 milisaniye üzerindeki gecikmeler ise problem oluşturmaya başlar.

Örnek olarak gitar kaydı yaptığınızı ve sisteminizde 40 milisaniye latency olduğunu düşünelim. Bu, gitarda bastığınız her notayı DAW içinden dönen (kulaklık veya monitör ile dinlemekte olduğunuz) sinyalde 40 milisaniye geç duyacağınız anlamına gelmektedir. Böyle bir konfigürasyon ile kayıt yapmak mümkün değil. Belki mümkün olabilir ama hiç sağlıklı değil.

Peki ne yapmak gerekiyor?

Ne yapmak gerektiğini anlatacağım ancak ondan önce sistemdeki gecikmenin nasıl hesaplandığını açıklayayım.

Latency Formülü

Sistemdeki gecikmeyi milisaniye cinsinden hesaplamak için şu formülü kullanabiliriz:

Latency (ms) = Buffer Size / Sample Rate [kHz]

Burada dikkat edilmesi gereken nokta, gecikmenin hem analog girişten bilgisayara hem de bilgisayardan analog çıkışa giderken tekrarlanmasıdır. Bu durumda formül ile elde ettiğimiz değeri iki ile çarpmamız gerekiyor:

Latency (ms) = (Buffer Size / Sample Rate [kHz]) x 2

Örnek olarak 48 kHz sample rate ve 1024 buffer büyüklüğü ile çalışırken sistemdeki toplam gecikmeyi milisaniye değerinden hesaplayalım:

Latency = (1024 / 48) x 2 = 42.67 ms

Bir başka örnek olarak 44.1 kHz sample rate ve 256 buffer büyüklüğü ile çalışırken sistemdeki toplam gecikmeyi hesaplayalım:

Latency = (256 / 44.1) x 2 = 11.60 ms

Diğer bir örnek olarak 96 kHz sample rate ve 128 buffer büyüklüğü ile çalışan bir sistemdeki toplam gecikmeyi hesaplayalım:

Latency = (128 / 96) x 2 = 2.67 ms

Aklınızda Bulunsun

Örneklerde de görüldüğü gibi buffer değeri küçüldüğünde ve sample rate büyüdüğünde sistemdeki gecikme oldukça küçük değerlere iniyor:

• Buffer değeri büyüdükçe gecikme artar.
• Sample rate büyüdükçe gecikme azalır.

Gecikmeyi azaltmak için sistemin buffer değerini küçültebiliriz ama fakat bu da sistemin genel performansını düşürecektir. Her zaman her yerde olduğu gibi burada da bir denge, bir pazarlık söz konusu.

Latency İçin Çözüm

Şimdi gelelim sistemde kayıt yapan müzisyenin performansını etkileyecek kadar bir gecikme varsa bunu nasıl çözeceğimize…

Birinci yol, buffer değerini küçülterek sistemdeki gecikmeyi 10 milisaniye altına indirmeye çalışmak. Maalesef bu her zaman mümkün olmuyor. Her bilgisayar, özelikle de çok plug-in kullanılan parçalarda, düşük buffer değerleri ile çalışamıyor, hata veriyor.

İkinci yol, eğer varsa ses kartının üzerinde bulunan ve “zero latency monitoring” ya da “input monitoring” olarak adlandırılan özelliği kullanmak. Bu özelliğe sahip ses kartları kaydetmekte olduğunuz sinyali ses kartının girişi üzerinden (bilgisayara girmeden önce) dinletiyor. Böylelikle kaydetmekte olduğunuz sinyali gecikmeli olarak duymanızı önlemiş oluyor. Bu özellik artık birçok modern ses kartında mevcut.

Son Olarak, İki Önemli Nokta…

Yazımın sonunda önemli iki noktaya değinmek istiyorum.

Gecikme süresini yukarıdaki formülü kullanarak hesaplayabilirsiniz ancak hesapladığınız değere ek olarak ses kartının üzerindeki A/D ve D/A çevrimcilerin de sisteme 3-5 milisaniye civarında ek bir gecikme katacağını unutmamak gerekiyor.

Latency, kayıt sırasında müzisyenin çaldığını monitör etmesi, gecikmesiz duyması açısından önemlidir. Sistemdeki gecikmenin miks sırasında fazla bir önemi yoktur. Bu sebepten dolayı miks sırasında, sistemi rahatlatmak adına, buffer ayarını 1028 gibi yüksek bir değere çekebilirsiniz.

Buffer boyutlarına göre farklı sample rate değerlerinde gecikme sürelerini gösteren tabloyu Ses Kayıt ve Müzik Teknolojileri adlı kitabımının sonunda (Ek 11) bulabilirsiniz.

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook, Instagram ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

Başlık fotoğrafı: Amin Asbaghipour | Unsplash

Presonus Studio 24C fotoğrafı PreSonus firmasının web sitesinden alınmıştır.

© 2021 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.