Desibel Karmaşası

Desibel (dB), birçok kişi için karmaşık bir kavram. “Desibel nedir?” diye sorulduğunda bazıları “ne olduğunu biliyorum ama doğrusunu istersen tam olarak da bilmiyorum” şeklinde cevaplar veriyorlar.

Aslında çok da haklılar çünkü desibel gerçekten karmaşık bir kavram…

Karmaşık olmasının bence üç sebebi var.

Bu sebeplere geçmeden önce, eğer okumadıysanız “7 Maddede Desibel” başlıklı başlıklı yazımı okumanızı tavsiye ederim.

Şimdi geçelim desibel kavramının karmaşık olmasının sebeplerine…

1/ Logaritmik Skala

Desibel, ses ve sinyal ölçümleri için kullanılan logaritmik bir birimdir. Logaritmik olması sayesinde değerler arasındaki büyük değişimleri, daha küçük ve basitçe anlaşılabilir sayılarla ifade etmek mümkün olabiliyor.

Desibeli iyi anlamak için logaritmik skalayı iyi anlamak gerekir.

Normalde birçok insan hep lineer skala ile çalışmaya alışık olduğundan dolayı logaritmik skala ters gelebiliyor. Bu sebepten dolayı da desibel kavramı karmaşık olabiliyor.

Örnek olarak 100.-TL olan bir ürün için %30 indirim aldığınızda 70.-TL ödersiniz. Başka bir örnek olarak, 5 kilogram ağırlığında iki kutuyu üst üste koyduğunuzda toplam ağırlık 10 kilogram olur. Logaritmik skalada ise yüzde hesaplamak veya basit bir şekilde toplama çıkarma işlemi yapmak mümkün değildir. Bkz. “7 Maddede Desibel”, 6. ve 7. maddeler.

2/ Oran

Desibel her zaman iki değerin oranını ifade etmek için kullanılır. Desibelin kendisi bir değer değildir. Desibeli kilometre, kilogram, metreküp gibi sabit bir birim olarak düşünemeyiz. Bkz. “7 Maddede Desibel”, 3. ve 4. maddeler.

Bunu tam olarak anlayıp, içimize sindiremediğimiz sürece desibel kavramını anlamamız ve doğru bir şekilde kullanmamız mümkün olmaz. Kafamızdaki desibel karmaşası devam eder.

3/ Farklı Desibel Türleri

Desibel kavramının karmaşık gelmesinin bir diğer sebebi de çok fazla sayıda desibel türü olması.

Bana en çok sorulan sorulardan biri şu: “Neden bazı desibel değerleri negatif, diğerleri ise pozitif?”.

Cevabı çok basit… Tek bir desibel yok, birçok farklı türde desibel var, bunlar birbirlerinden farklı ve hepsi farklı değerleri referans alıyorlar. Desibelin yanındaki ek harf ya da harfler var bize o türün ne olduğunu söylüyor.

Örnek olarak, ses basınç seviyesi (Sound Pressure Level) için dB SPL kullanıyoruz ve 0 dB SPL’i insan kulağının işitme seviyesinin en alt noktası olarak kabul ediyoruz. Bu durumda diğer değerler (en alta noktaya göre daha yüksek oldukları için) hep pozitif oluyor; 60 dB SPL, 85 dB SPL gibi.

Diğer yandan, başka bir örnek olarak, dijital sistemlerde sinyal seviyesini Full Scale olarak ölçüyor ve birim olarak dBFS kullanıyoruz. Bu skalada tepe (en üst) nokta 0 dBFS. Daha yukarısı yok. Dolayısıyla bu skalada ölçülen değerler (en üst noktaya göre daha düşük oldukları için) hep negatif olarak ifade ediliyor; -6 dBFS, -20 dBFS gibi.

Hem dB SPL hem de dBFS, her iki birimin de adında dB geçse de aslında bu ikisi birbirlerinden tamamen farklılar. Birini ses basınç şiddetini, diğerini ise dijital sinyal seviyesini ölçmek için kullanıyoruz. Birinde referans en alt nokta (dolayısıyla değerler pozitif), diğerinde ise en üst nokta (değerler negatif). Aralarındaki tek ortak nokta, her ikisinin de ölçülen iki değer arasındaki farkı logaritmik skalada oran olarak ifade etmesi.

Son Olarak İki Not…

Bazı desibel türleri bir skalanın en üst ya da en alt değerini değil de ortadan bir değeri referans olarak alıyor. Örnek olarak, +4 dBu = 1.228 Volt. Bu durumda bu desibel ile yapılan ölçümlerde değerler hem pozitif hem de negatif olabiliyor; -10 dBu, +12 dBu gibi.

Son olarak bir not daha… Herkes her dB türünü bilecek diye bir kural yok elbette ama ses teknolojisi üzerine çalışan herkes bence şu dört desibel türünün ne olduğunu, ne için kullanıldığını ve referans değerlerini bilmeli: