itunes11-store

Yıllar boyunca müziğin dağıtımı ve satışı plak, kaset ve CD’lerle yapıldı. Son yıllarda prestij için veya koleksiyoncular ile meraklılarına yönelik olarak üretilenleri saymazsak, plak tarih oldu. Kaset de bitti; buna en çok sevinenlerden biri benimdir herhalde. CD hala var ancak 10 sene öncesiyle karşılaştırdığımızda satışı oldukça fazla düşmüş durumda. Bugün artık dominant format dijital dosyalar. Bilgisayarımızda, mobil müzik dinleme cihazlarımızda, telefonlarımızda hatta arabalarımızda müziği dijital dosyalardan dinliyoruz.

 

Mastering Tartışması

Eskiden mastering işlemi plak, CD ve bazı ülkelerde (özellikle plak sonrası CD’ye geçişte ekonomik nedenlerden dolayı arada kalan ülkelerde) kasete göre yapılırdı çünkü müziğin satışa sunulduğu, dinleyicinin müziği radyo ve televizyon harici dinleyebileceği formatlar ya da diğer bir deyişle “ortamlar” (‘media’) bunlardı. Son yıllarda dijital dosyaların dominant format haline gelmesi mastering mühendisleri arasında ve genel olarak müzik endüstrisi içinde şu tartışmayı gündeme getirdi: Parçaların veya albümlerin mastering’i dijital dosyalar için ayrı ve/veya farklı bir şekilde mi yapılmalı? Bu tartışmada bazıları ayrı bir mastering yapılmasını savundu diğerleri ise mastering’i yapılmış bir parçanın veya albümün iyi kodlanmış (‘encode’ edilmiş) bir MP3 ya da AAC kopyasının yeterli olduğunu… Tartışma bitmiş değil, sürüyor. Geçenlerde Apple farklı bir şekilde bu tartışmaya dahil oldu.

 

Apple ve iTunes

Apple konusuna geçmeden önce yukarıda kullandığım ‘dijital dosya’ terimine açıklama getirmek istiyorum. Bilgisayarda, telefonda ya da benzeri bir cihazda müzik dinlemek dediğimizde genelde aklımıza MP3 formatı geliyor ama şunu da unutmamak lazım, Apple MP3 formatını değil, AAC (Advanced Audio Coding) formatını tercih ediyor. Apple’ın ne tercih ettiği çok mu önemli! Aslında, evet. Apple, teknolojiye yön veren ve bir bakıma, dolaylı olarak, günümüzün müziği ve kültürü üzerinde etkisi olan bir firma. Belki bu şekilde söylenince göreceli gelebilir ama rakamlara baktığımızda Apple’ın gerçekten güçlü olduğunu görüyoruz. Dünyada şu anda 250 milyondan fazla iOS cihaz var. Apple, iTunes Store üzerinden 50 ülkeye 16 milyardan fazla parça satışı yapmış. Bu rakamları göz önüne aldığımızda AAC’nin oldukça güçlü konumda bulunan bir format olduğunu, ‘dijital dosya’ teriminin sadece MP3’ü kapsamadığını anlıyoruz.

 

AAC (Advanced Audio Coding)

AAC, aynen MP3 gibi, bir sıkıştırma (‘compression’) ve kodlama (‘encoding’) formatı. iTunes Store, 2003 yılında kataloğundaki parçaları 128 kbps AAC formatında satışa sunmuştu ve ilk yılda 100 milyondan fazla parça satmıştı. Apple, artık VBR 256 kbps AAC formatını tercih ediyor ve bu formattaki yeni kataloğunu iTunes Plus olarak adlandırıyor. VBR 256 kbps AAC formatı, 44.1 kHz sample rate (‘örnekleme sayısı’ veya ‘örnekleme oranı’ ve 256 kbps bit rate kullanıyor.

Standart CD’ler sıkıştırılmamış ve kayıpsız bir format olan PCM (Pulse Code Modulation) ile çalışır. CD’ler 44.1 kHz örnekleme sayısı (bir saniyede 44100 adet örnek) ve 16-bit bit depth’e (‘bit derinliğine’) sahiptir. Burada ‘bit depth ve ‘bit rate’ terimleri karıştırmamak gerekir. Bit depth, sesin dinamik alanı ile ilgilidir; bit depth ne kadar yüksek olursa sesin dinamik alanı da o kadar geniş olur. Bit rate ise saniyede kullanılan veri ile ilgili olup sample rate ve bit depth üzerinden hesaplanır. Apple’ın iTunes Plus için tercih ettiği AAC formatında bit rate, hedef olarak 256 kilobit/saniye oranındadır fakat bu oran sabit değil, değişkendir, VBR kısaltması da buradan gelmektedir: Variable Bit Rate – Değişken Bit Oranı. VBR’da basit işlemler için daha az, komplike işlemler için ise daha çok sayıda bit kullanılır, bu sayede dosya boyutu sabit bit oranı ile kodlanmış dosyalara göre daha küçük olur.

Apple’ın AAC encoding (‘kodlama’) işi iki adımdan oluşuyor. İlk adımda master dosyanın sample rate’i SRC (Sample Rate Conversion) ile 44.1 kHz’e çevriliyor veya düşürülüyor. Bu işlemin çıkışındaki dosyanın 32-bit floating-point olması olası bozulmaları engelliyor. İkinci adımda, bu çıkış encoder’a (AAC kodlayıcıya) gönderiliyor. Apple, kodlayıcıya gönderilen dosyanın 32-bit floating point olmasının hem kaliteli sonuçlar almak hem de 24-bit dinamik alan hacmini dithering işlemi uygulamadan korumak adına çok önemli olduğunu belirtiyor.

 

Apple’ın Mastering için Önerileri

Apple, mastering için bir takım önerilerde bulunuyor. Eskiden mastering ile ilgili teknik konular sadece mastering mühendislerinin alanıydı. Ben hala mastering’in farklı bir kulvar olduğunu ve bu işlemin mastering mühendisleri tarafından yapılması gerektiğini savunuyorum ancak hem ucuzlayan ve yaygınlaşan dijital teknoloji hem de iş tanımlarının birbirlerine girmesi sebebiyle artık bazı parça ve albümlerin mastering’lerinin kayıt ve/veya miks mühendisleri hatta müzisyenler tarafından yapıldığına şahit oluyoruz. Durum böyle olunca Apple’ın mastering önerileri sadece mastering mühendislerini ilgilendirmiyor.

 

Kodlama için Dosya Formatı

Apple, günümüzde ideal dosya formatının 24-bit 96 kHz olduğunu belirtiyor ancak Apple, iTunes için yapılacak kodlama için dosyanın en yüksek çözünürlülükteki versiyonunun kullanılmasını öneriyor. Örnek olarak master dosyanız 24 bit 192 kHz ise iTunes kodlaması için bu dosyayı kullanmalısınız. Apple, dosyanın olduğundan daha yüksek bir çözünürlüğe dönüştürülmesinin bir işe yaramayacağının özellikle altını çiziyor. Örnek olarak, orijinal dosyanız 24 bit 96 kHz ise, bunu 24 bit 192 kHz’e çevirmek çözünürlüğü arttırmayacaktır. Diğer yandan kodlama için CD’ye yazılmak üzere dither kullanılarak bit derinliği düşürülmüş dosyaların da kullanılmaması gerektiği özellikle vurgulanıyor.

 

Seviyeler

Master dosyaların seviyelerinin üst noktaları genelde -0.1 dBFS ile -0.2 dBFS (decibel full scale) arasında tutulur ancak Apple ve bazı mastering mühendisleri en az 1 dB’lik bir marj bırakmanın, diğer bir deyişle üst seviyeyi maksimum -1 dBFS’te tutmanın emniyet açısından daha doğru olduğunu söylüyor. Bazı dijital-analog çeviricilerin çıkışı yüksek olabilir, 1 veya 2 dB’lik bir marj sesin bozulmasını (“seste ‘distortion’ olmasını”) engeller. Bildiğiniz gibi dijitalde 0 dBFS en üst noktadır, bunun üzerinde çıkılabilecek bir alan yoktur.

 

Sound Check ve Diğer Seviye Kontrol Teknolojileri

Sound Check, iTunes programında ve tüm iOS cihazlarında bulunan, dinleyicilerin parçaları yaklaşık olarak eşit seviyelerde dinlemesini sağlayan bir özellik. Bu özellik sayesinde program, parçanın genel seviyesini (volümü) tespit ediyor ve bu bilgiyi saklıyor. Parçalar çalınırken bu bilgi doğrultusunda seviyeleri azaltılıyor veya çoğaltılıyor, böylelikle dinleyicinin sürekli olarak volüm düğmesi ile seviye ayarı yapmasına gerek kalmıyor. Sound Check, seviye ayarını parçalar üzerinde yapabildiği gibi albüm bazında da gerçekleştiriyor. Benzer özellikler diğer formatlar için de mevcut. Örnek olarak Replay Gain özelliği MP3 için aynı işlevi görüyor.

Bu özellik aslında mastering açısından çok kritik çünkü çok yüksek seviyelerde master edilmiş parçalar ve albümler (özellikle mastering sırasında kompresör ve limiter ile dinamik alanı çok daraltılmış olanlar) Sound Check özelliği olan oynatıcılarda diğer parçalara göre daha düşük volümle çalınıyor! Bu, belki de yıllardan beri süren ‘loudness war’ (kaba tabirle “arka arkaya çalındığında kimin parçasının daha yüksek volümde duyulacağını savaşı”) açısından en önemli noktalardan biri çünkü sırf bu yüzden bazı firma, yapımcı ve sanatçılar CD ve radyodan farklı olarak dijital dosyalar için ayrı mastering yapma kararı alıyorlar.

 

iTunes Kodlamaları için Programlar

Apple, mastering konusunda sadece öneriler vermekle yetinmeyip iTunes Store’da satılacak parçaların kodlanmasına yardımcı olmak için küçük programlardan oluşan bir de paket hazırlamış. Paketin içindekilere hızlıca bakalım:

 Master for iTunes Droplet parçalarınızı iTunes Plus formatında kodlayan bir program. AIFF veya WAVE dosyalarınızı tek tek (veya bu dosyalarınızı içeren klasörün tamamını) basitçe programın üzerine sürükleyerek parçalarınızı AAC formatında kodlayabilirsiniz.

afconvert de parçalarınızı AAC formatına çeviriyor ancak bu araç Mac OS X’te bulunan Terminal programı altında çalışıyor ve kullanmak için kod dizeleri yazmanız gerekiyor.

afclip ses dosyalarınızda ‘clip’ (yüksek seviyeden kaynaklanan bozulma) olup olmadığı kontrol eden, Terminal programı altında çalışan ve kod dizeleri ile çalışan bir araç.

AURoundTripAAC Audio Unit ise kodlanan iTunes Plus dosyasını orijinal dosya ile karşılaştıran küçük bir program.

Programları Apple’ın sitesinden ücretsiz olarak indirebilirsiniz.

masteredituneslogo20120217

 

 

@UfukOnen (Twitter)

Ses ve müzik teknolojileri, müzik prodüksiyonu, ses tasarımı ve benzeri alanlar ile ilgili haberler, düşünceler ve paylaşımlar için beni Twitter’da takip edebilirsiniz: https://twitter.com/UfukOnen

Sound_2012_04_NisanBu yazı Sound dergisinin Nisan 2012 sayısında yayınlanmıştır. © 2012 Ufuk Önen. Bu yazının tüm hakları saklıdır. İzinsiz olarak kullanılamaz, kaynak gösterilmeden ve link verilmeden alıntı yapılamaz.