Stereo plaklar 1960’lı yıllarda yavaş yavaş yaygınlaşmaya başlamıştı. O yıllarda çoğu prodüktör ve ses kayıt mühendisi stereo ile tam olarak ne yapılması ve stereonun nasıl kullanılması gerektiğini henüz anlamamış olduğundan, bir kanala, örnek olarak sağ kanala, sadece enstrümanları, diğer kanala da sadece vokalleri ya da vokallerle beraber öne çıkan birkaç enstrümanı yatırıyorlardı. Yıllar geçtikçe enstrümanların stereo panorama içindeki dağılımlarının miksin genişliği ve ferahlığı açısından ne kadar önemli olduğu anlaşıldı.

Stereo panorama sadece miksin genişliği ve ferahlığı için değil, doğallığı korumak ve enstrümanların birbirleriyle örtüşmelerini önlemek açısından da çok önemlidir. Örnek olarak orkestra kayıtlarında panoramayı enstrümanların sahnedeki konumlarına göre ayarlamamız hem dinleyici açısından konser salonlarında alışık oldukları dağılımı sağlar hem de stereo kayıt içinde her enstrüman grubuna o gruba ait bir yer açar.

İngilizcede “panning” olarak adlandırılan, sesleri stereo panorama içinde dağıtma işleminin miks sırasında kullandığımız en önemli araçlardan biri olduğunu düşünüyorum. “Miks için en temel şeyler nedir?” sorusuna aldığınız cevap “seviye ayarı ile EQ ve kompresör kullanımı” ise bence o cevap, eksik bir cevaptır. Cevabın içinde mutlaka panning de bulunmalıdır.

Modern miksleri dinlediğimizde kick, trampet, bas ve ana vokalin orta noktaya yerleştirildiğini, geri kalan diğer seslerin ise panorama içinde farklı noktalara dağıtıldığını duyuyoruz. Şimdi bunlar üzerinde biraz konuşalım.

 

Vokal

Yukarıda da belirttiğim gibi modern mikslerde vokal hep ortaya yerleştiriliyor. Sebebi çok basit. Vokal, temel öge olduğu için panorama içinde orta noktaya yerleştirilmesi onu dinleyicinin odak noktasına oturtuyor.

Diğer yandan, geri vokalleri sağ ve sol kanallarda farklı noktalara yerleştirmek çok iyi sonuç veriyor. Bunun da iki sebebi var: Birincisi, geri vokaller çok daha “geniş” duyuluyor; ikincisi de, geri vokaller ana vokalden ayrılmış oluyor, diğer bir deyişle geri vokaller ana vokalden rol çalmamış oluyor.

 

 

Bas Gitar ve Alt Frekans Ağırlıklı Enstrümanlar

Alt frekanslar için yön tayini daha zor olduğundan dolayı bu frekans aralığını stereo panorama içinde dağıtmak çok mantıklı değil. Aynı durum ses sistemlerindeki sub-bass ya da subwoofer hoparlörler için de geçerli. Sol ve sağ hoparlörlerin ya da sinema sistemlerinde sol, sağ, orta, sol arka ve sağ arka hoparlörlerin konumları çok önemli. Diğer yandan, subwoofer hoparlörlerin nerede durduğunun pek bir önemli yok çünkü alt frekanslar için yön tayini yapmak çok zor.

Bas gitar ve alt frekans ağırlıklı enstrümanları stereo panorama içinde orta noktaya yerleştirmenin diğer bir sebebi ise alt frekansların enerjisini sağ ve sol kanallara eşit olarak dağıtmak. Bu, aslında plak dönemlerinden kalan bir alışkanlık. Alt frekanslar eşit olarak dağıtılmadığı zaman bas seslerde azaltma yapmak gerekiyordu, aksi taktirde iğne atlaması gibi sorunlar ortaya çıkabiliyordu.

Eğer bas gitar ya da alt frekans ağırlıklı bir enstrümanı stereo panorama içinde orta noktadan daha farklı bir yere yerleştirmek istiyorsanız bu durumda şöyle bir yol izleyebilirsiniz:

  • Kanalın bir kopyasını çıkartın.
  • Kanalları isimlendirin (örnek olarak, “Bas Alt” ve “Bas Üst”).
  • 120-150 Hz arasında bir crossover noktası belirleyin.
  • “Bas Alt” kanalında crossover noktası üzerinde kalan frekansları bir High Cut Filter ile kesin.
  • “Bas Üst” kanalında crossover noktası altında kalan frekansları bir Low Cut Filter ile kesin.

Crossover noktasına karar verirken ve High Cut ve Low Cut filtreleri uygularken filtrelerin belli bir slope’a sahip olduğunu, frekansları bıçak gibi kesmediklerini unutmamak gerekir.

Bu yöntem sayesinde alt frekansların orta noktasındaki yerini korurken, üst frekansların stereo panorama içinde farklı bir noktaya yerleştirebilirsiniz.

Alternatif olarak stereo reverb veya chorus gibi bir efekt ya da stereo genişletici bir plug-in kullanabilirsiniz.

 

Waves Brauer Motion

 

Waves P22 Stereo Maker

 

 

Yazının ikinci bölümü için buraya tıklayınız.

 

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

Başlık fotoğrafı: Hendrix B | Pexels

Fotoğraf: freestocks.org | Pexels

© 2018 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.