Monitör Kalibrasyon Seviyeleri Üzerine… (1. Bölüm)

Bu yazı dizisi üç bölümden oluşmaktadır. İkinci bölüm için tıklayınız. Üçüncü bölüm için tıklayınız.

Stüdyo monitörlerinin kalibrasyonu arkasında yatan mantık aslında sinema endüstrisine dayanmaktadır. Filmlerin stüdyolarda yapılan ses miksleri, stüdyo ve sinema salonları arasındaki ses seviyesi farklılıklarından dolayı amaçlandığı gibi duyulmuyordu. Bu yetmiyormuş gibi aynı film bazı salonlarda çok yüksek, bazılarında ise çok düşük ses seviyesi ile oynatılıyordu.

Bu tutarsızlıklara son vermek adına 1970’lerin ortasında sinema ses sistemleri “standart” bir seviyeye göre kalibre edilmeye başlandı. Bu sayede filmlerin ses mikslerinin bütün sinema salonlarında (en azından seviye olarak) miksin yapıldığı stüdyodaki gibi duyulması amaçlanmıştı.

Standart seviye için test tonu pink noise; referans sinyal seviyesi 0 VU = +4 dBu; ses basınç seviyesi de 85 dB SPL (C-Weighting, slow response) olarak kabul edildi.

Pink noise | 0 VU = +4 dB = 85 dBC (slow response)

İlerleyen tarihlerde dijital sistemler kullanılmaya başlandığında referans sinyali 0 VU = -20 dBFS şeklinde kalibre edildi.

0 VU = -20 dBFS

Referans Sinyal Seviyesinde Hata!

Daha sonra dijital sistemlerde kullanılan referans seviyesinde bir hata olduğu fark edildi. Dijitale geçerken VU metre sinüs dalgası kullanılarak -20 dBFS’e göre kalibre edilmişti. VU metrenin RMS yöntemini kullanmadığı göz önüne alınmamıştı.

VU metreler ‘average responding meter’ olarak bilinir çünkü sinyal seviyesini ortalama alarak ölçerler. Sinüs dalgasının RMS değeri peak değerinin 0.707 katı, ortalama değeri ise peak değerinin 0.636 katıdır. Bu sebepten dolayı olarak pink noise’un RMS değeri ile kalibrasyon için kullanılan sinüs dalgasının seviyesi birbirini tutmamış oldu. Sonuçta önceki standardın 2 dB yanlış olduğu ortaya çıktı!

Bu durumda -20 dBFS = 83 dB SPL (C-Weighting, slow response) olmuş oldu.

Tomlinson Holman

Ses konusunda sinema sektöründe en deneyimli ve saygın isimlerden biri Tomlinson Holman’dır. Şu anda hâlen Apple’da ‘audio director’ olarak çalışan Holman, THX’i yaratan kişi olarak tanınır. Holman, THX’i 1983 yılında George Lucas’ın şirketi Lucasfilm’de çalışırken Star Wars: Return of the Jedi filmi için geliştirmiştir. THX ismi Tomlinson Holman’ın isminin baş harflerinden gelmektedir. ‘X’ de “crossover” ya da “experiment” kelimelerinin temsili için eklenmiştir. Tabii bu isim aynı zamanda George Lucas’ın ilk filmi THX 1138’e de bir göndermedir.

Holman, 2000 yılında yayımladığı 5.1 Surround System: Up and Running adlı kitabında referans seviyesini -20 dBFS = 83 dB SPL (C-Weighting, slow response) olarak almıştır.

Pink noise | -20 dBFS = 83 dBC (slow response)

Bob Katz ve K-System

Mastering dünyasının duayen isimlerinden Bob Katz, 2000 yılında Journal of Audio Engineering Society’de (JAES) yayımlanan “Integrated Approach to Metering, Monitoring, and Leveling Practices” adlı makalesinde, yukarıda bahsettiğim analogdan dijitale geçiş sırasında referans sinyali seviyesinde yapılan yanlışa değinmiş. Katz da Tomlinson Holman gibi referans seviyesini -20 dBFS = 83 dB SPL (C-Weighting, slow response) olarak almış ve bir de monitör seviye sistemi önermiş.

Bob Katz K-System. Görsel Katz’ın Digital Domain web sitesinden alınmıştır. İlgili sayfaya görsele tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Bob Katz’ın K-System adını verdiği monitör sisteminde K-20 (papa), K-14 (mama) ve K-12 (baby) adlarında üç farklı skala bulunuyor. Sayılar, dB cinsinden headroom’a işaret ediyor. K-20 için 20 dB, K-14 için 14 dB, K-12 için ise 12 dB headroom bırakılıyor. K-System’deki tüm skalalarda normal çalışma seviyesi (0 dB) her zaman 83 dB SPL’e göre ayarlanıyor.

Aslında bunu biraz daha sabit bir şekilde düşünmek mümkün. Dijitalde çalıştığımız ve dBFS skalasını kullandığımız için referans seviyelerini aşağıdaki gibi ele alabiliriz:

K-20 | -20 dBFS = 83 dBC (slow response)

K-14 | -14 dBFS = 83 dBC (slow response)

K-12 | -12 dBFS = 83 dBC (slow response)

Katz, K-20 skalasını sinema miksleri, klasik müzik ve geniş dinamik alan gerektiren benzer uygulamalar; K-14 skalasını popüler müzik miksleri; K-12 skalasını ise radyo, televizyon ve benzeri yayın formatları için öneriyor.

Bu yazı dizisi üç bölümden oluşmaktadır. İkinci bölüm için tıklayınız. Üçüncü bölüm için tıklayınız.

Ses basınç seviyesi ölçümleri ve A/C Weighting dengeleri ile ilgili olarak “Ses Basınç Seviyesi Ölçümleri: A-Weighting ve C-Weighting Dengeleri” başlıklı yazımı okuyabilirsiniz.

Monitör kalibrasyonu için “Stüdyo Monitörleri Nasıl Kalibre Edilir?” başlıklı yazımı okuyabilirsiniz.

Headroom ve seviyeler ile ilgili olarak “Headroom Nedir ve Neden Önemlidir?” başlıklı yazımı okuyabilirsiniz.

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

Başlık fotoğrafı: Chris Sansbury | Pixabay