Yakın/Uzak Alan Referans Monitörleri ve Hi-Fi Hoparlörler

JBL 4310, 4311, L100 ve L100A

Hemen hemen her gün Facebook üzerinden veya e-mail yoluyla ses kayıt ve müzik teknolojileri ile ilgili sorular içeren mesajlar alıyorum. Zaman buldukça ve elimden geldiğince cevap yazmaya çalışıyorum. Bu mesajlar içinde hakkında en çok soru sorulan konu ve alanlardan biri referans monitörleri. Monitörlerin kayıt ve miks üzerinde çok büyük etkisi olduğunu artık sanırım herkes biliyor ve kabul ediyor. Monitör seçiminin ne kadar zor olduğu da iyi biliniyor. Teknik verilere bakmak monitör seçimi için yeterli değil. Saygın bir firmanın pahalı bir modelini almak da her zaman çözüm değil. Monitör seçimi ile ilgili birçok soru soruluyor, marka-model tavsiyesi isteniyor. Marka tavsiyesinde bulunmadan mümkün olduğunca yardımcı olmaya çalışıyorum, bunlar zaten internet üzerinde çeşitli forumlarda da tartışılıyor. Burada, en azından bu yazımda, o konuya girmek istemiyorum. Monitörlerle ilgili olarak gelen sorular doğrultusunda burada sizlerle paylaşmak istediğim noktalar yakın ve uzak alan monitörlerin arasındaki fark.

JBL 4310 ve 4320

Yakın Alan Monitörler

Yakın monitörlere İngilizcede ‘near-field monitors’ adı verilir. İsminden de anlaşılabileceği gibi bunlar dinleyiciye veya dinleme noktasına yakın mesafede yerleştirilen monitörlerdir. Küçük boyutludurlar. Günümüzde kullanımı çok yaygın olduğu için ses kayıt dünyasında stüdyo ya da referans monitörü denildiğinde genelde yakın alan monitörler anlaşılır. Bu, büyük ve orta ölçekli stüdyolar için olmasa da küçük ölçekli ev ve proje stüdyoları için kabul edilebilir bir yaklaşımdır çünkü küçük stüdyolarda sadece yakın alan monitörler bulunur. Bu monitörler hi-fi dünyasında küçük boyutlarından dolayı ‘kitaplık hoparlörü’ (‘bookshelf speaker’) olarak anılır. Hi-fi sistemlerindeki hoparlörlerin boyutlarını göz önüne aldığımızda bu benzetmenin aslında uygunsuz olmadığını düşünebiliriz.

Yakın alan monitörler, 1970’lerin başında JBL’in dönemin diğer stüdyo monitörlerine göre boyutu çok küçük olan 4310 modeli ile popülerlik kazanmaya başladı. Yakın alan monitörlerinin arkasındaki mantık, boyutlarının küçük olması sayesinde mikserin üzerine yerleştirilip yakın mesafeden dinleme yapılabilmesi, dolayısıyla odanın akustiğinin duyum üzerindeki etkisinin azaltılmasıdır. 1970’lerde kayıt stüdyoları “gerçekten” kayıt stüdyolarıydı. Bu stüdyolar akustik olarak profesyoneller ve mühendisler tarafından tasarlanır ve inşa edilirdi. Zaman içinde, özellikle dijital teknolojinin yaygınlaşması ve ucuzlamasıyla birlikte, evlerdeki odalarımız dahil her yer stüdyo olmaya başladı. Bugün ‘stüdyo’ ya da ‘kontrol odası’ veya ‘monitör odası’ olarak adlandırılan birçok mekan aslında kayıt ve miks yapmak için akustik olarak hiç uygun yerler değildir. Yakın alan monitörlerin bu kadar popüler olmasının, hatta referans monitörü denilince yakın alan monitörlerinin anlaşılmasını sebebi bu mekanlardır. Bu mekanlar için, hem alan darlığından hem de akustik problemlerden dolayı, en uygun monitör tipi yakın alan monitörlerdir. Bu hoparlörler mikserin üzerine (ya da artık günümüzde bilgisayarın iki yanına) dinleme noktasından 1-2 metre uzağa yerleştirilir. Hoparlörler mesafe olarak bize çok yakın olduğu için ağırlıklı olarak direkt gelen sesleri duyarız. Odanın veya mekanın akustiğinin duyumumuz üzerindeki etkisi tamamen yok olmaz ama önemli ölçüde azalır.

UREI 813

Uzak Alan Monitörler

Diğer yandan uzak alan hoparlörler (‘far-field monitors’ veya ‘far-field speakers’), mikserin arkasında bir alana standlar üzerine konularak veya duvara gömülerek yerleştirilir. Uzak alan hoparlörleri boyut olarak yakın alan hoparlörlerine göre daha büyüktür. Kontrol odasının genişliğine ve konumuna bağlı olarak hoparlörler ve dinleme noktası arasında 3-6 metre mesafe bulunur. Bu mesafeden yapılan dinlemelerde odanın akustiğinin duyum üzerinde büyük etkisi olur. Boyut olarak dar ve akustik olarak uygun olmayan oda ve alanların stüdyo olarak kabul görmesi yaygınlaştıkça uzak alan monitörler de yavaş yavaş kaybolmaya başladı. Unutulmayan monitörler arasında Altec 604, JBL 4310, Westlake BBSM-15 ve UREI 813’ü sayabiliriz.

Altec 604

Referans Monitörleri ve Hi-Fi Hoparlörler

Stüdyo tipi referans monitörleri ile hi-fi hoparlörler arasındaki sınırlar ya da farklılıklar bazen bulanıklaşabiliyor. Stüdyo monitörleri, hi-fi hoparlörlere göre daha dayanıklı olmak zorundadır çünkü stüdyo monitörleri daha uzun sürelerde ve daha çok yük altında çalışır. Bir de ani sinyal ataklarını göz ardı etmemek gerekir. Hi-fi hoparlörlerde prodüksiyonu tamamlanmış ve mastering yapılmış albümler dinlendiği için bu risk yoktur. İlk yakın alan monitörlerden olan JBL 4310 ve 4311’in hi-fi karşılıkları da (L100 ve L100A) mevcuttu. Stüdyo dünyasının en bilinen yakın alan monitörlerinden Yamaha NS10, 1970’lerin sonunda hi-fi hoparlör olarak pazarlanmaya başlamıştı.

Referans monitörlerinde aranan en önemli özellik sesi ‘flat’ (frekansların seviye dengesi üzerinde değişiklik yapmadan) üretebilmesidir. Bu, pratikte hiçbir hoparlör için tam anlamıyla mümkün değildir ama genel olarak stüdyo monitörleri, sesi bas ve tiz gibi bazı frekans aralıklarını fazla vurgulayan ve “renkli” olarak nitelendirilen hi-fi hoparlörlere göre daha ‘flat’ üretirler.

Günümüzde Referans Monitörleri

Günümüzde referans monitörü denilince akla aktif (amplifikatörü içinde bulunan, dolayısıyla dış bir amplifikatöre ihtiyaç duymayan), küçük boyutlu, yakın alan referans monitörleri gelir. Orta ve büyük ölçekteki stüdyolarda yakın alan monitörleri ile birlikte halen uzak alan monitörleri de kullanılmaktadır. Bu stüdyolarda işin çoğu yakın alan monitörlerde yapılır, uzak alan monitörler belli aralıklarla kaydı kontrol etmek ve yüksek volümde dinlemek için kullanılır. Küçük ölçekli stüdyolarda ve ev stüdyolarında, yer darlığı ve bütçe ile ilgili sebeplerden dolayı, genelde sadece yakın alan monitörler bulunur.

Konu ile ilgili olarak Referans Monitörleri ve Subwoofer ile Monitör Sistemine Subwoofer Eklerken Nelere Dikkat Etmeliyiz? başlıklı yazılarımı okuyabilirsiniz.

Ses ve müzik teknolojileri, müzik prodüksiyonu, ses tasarımı ve benzeri alanlar ile ilgili haberler, düşünceler ve paylaşımlar için beni Twitter’da takip edebilirsiniz: https://twitter.com/UfukOnen