EQ ve filtrelerle çalışırken frekans aralıklarını tanımak, bu aralıklarda neler olup bittiğini bilmek çok önemlidir. İnsan kulağının duyduğu frekans aralığı teorik olarak 20 Hz ile 20 kHz olarak kabul edilir. Teorik olarak diyorum çünkü özellikle üst frekansların duyumu kişiden kişiye değişiyor. Bunda yaş ve duyum üzerindeki hasarlar da önemli rol oynuyor. Yaş ilerledikçe üst frekansların duyumunda azalmalar oluyor. Diğer yandan sürekli yüksek sese maruz kalan kişilerde de üst frekanslardan başlayarak duyma kayıpları oluşuyor. Yaş konusunda yapılabilecek bir şey yok ama yüksek ses konusunda çok dikkatli olmalı ve duyumumuzu korumaya büyük özen göstermeliyiz.

Esas konumuz olan frekans aralıklarına geri dönecek olursak, 20 Hz – 20 kHz, hatta biraz daha aşağıya inip 16 Hz – 20 kHz arasını kabaca beşe bölebiliriz:

  • 16 Hz – 60 Hz aralığını sub-bass (alt-bas)
  • 60 Hz – 250 Hz aralığını bass (bas)
  • 250 Hz – 2 kHz aralığını low-mid (alt-orta)
  • 2 kHz – 6 kHz aralığını high-mid (üst-mid) ve
  • 6 kHz – 20 kHz aralığını da high (üst) olarak tanımlayabiliriz.

Aşağıdaki videoda prodüktörlüğünü yaptığım Tanerman EP’den “Kanımda Pes Etmek Yoktur” (Tanerman feat. Anıl Piyancı & Grogi) adlı parçayı beş frekans aralığına böldüm. Bölmek için parçayı beş defa ayrı kanallara kopyalayıp, her kanala TDR Nova insert edip, aralık dışında kalan frekansları low-pass ve high-pass filtelerle kestim.

TDR_Nova_Screenshot

Filtreleri 72 dB/octave slope ile kullandım ancak yukarıdaki ekran görünütüsünde ve aşağıdaki videoda görebileceğiniz gibi frekansları bıçak gibi keskin bir şekilde kesmek mümkün olmuyor.

Spektrum analizör olarak Blue Cat’s FreqAnalyst kullandım.

BlueCat_FreqAnalyst_Screenshot

Hem TDR Nova hem de Blue Cat’s FreqAnalyst için ücretsiz indirme linklerini sayfanın altında bulabilirsiniz.

Video

16 Hz – 60 Hz

Sub-bass olarak tanımladığımız 16-60 Hz aralığı (özellikle 40 Hz’in altında kalan kısım) duymaktan çok hissedilir. Bu aralıkta insan sesinde kullanılabilir bir frekans yoktur. Bu yüzden vokal ve benzeri kayıtlarda bu aralık (hatta erkek sesleri için 75 Hz’in, kadın sesleri için ise 100 Hz’in altı) low-cut filtre ile kesilir. Sub-bass özellikle yüksek volümle çalınan müziklerde güç açısından önemlidir, ancak bu aralığın gereğinden fazla yükseltilmesi sesi bulandırır ve çamurlu bir hale getirir. Videodaki örnek parçamızda bu aralık oldukça yoğun enerji içeriyor, tabii bunda parçanın türü de büyük etken.

60 Hz – 250 Hz

100–300 Hz arası, özellikle 200 Hz civarı, çoğu müzik enstrümanlarının ‘fundamental frequencies’ olarak tabir edilen temel frekanslarını barındırır. Bu aralıktaki artışlar sesin dolgunlaşmasına, azalışlar ise incelmesine sebep olur. İnsan sesinde bu aralık enerji ve sıcaklığı barındırır. Sesli harfler bu aralıkta anlaşılabilir halde değildir. Örnek parçamızda, bu aralıkta vokallerin alt frekanslarını belli belirsiz olarak duyuyoruz. Enstrümanların “gövde”leri bu aralıkta yoğunlaşmış durumda. Bunlara ek olarak kick de bu aralalık oldukça belirgin bir şekilde.

250 Hz – 2 kHz

İnsan sesinin alt harmonikleri 300-600 Hz arasında başlar. Konuştukça dilimiz ağzımızın arkasına doğru farklı boşluklar oluşturur. Bu boşluklar birer filtre gibi hareket eder ve her ayrı pozisyonda başka harmoniği öne çıkartır, vurgular. Bu harmoniklerin kombinasyonu ile sesli harfler çıkar. Bu frekans aralığı sesli harfleri duymaya başladığımız aralıktır, fakat konuşmanın anlaşılabilirliği açısından çok da fazla önemi yoktur. Bu aralığı filtreleseniz bile konuşma yine anlaşılabilir kalacaktır. Şunu da unutmamak lazım, 300 Hz–1 kHz arası insan sesinin en yoğun olduğu aralıktır. Örnek parçamızda da vokallerin en belirgin olarak bu aralalıkta bulunduğunu duyabiliyoruz.

Müzik kayıtlarında enstrümanların rezonansları 300–320 Hz civarında üst üste binebilir. Bu sebepten dolayı bu frekansların biraz kısılması gerekebilir. Bunu ezberden yapmayıp dinleyerek ve gerektiği kadar kısmakta fayda vardır. 400 Hz ve civarı fazla kısılırsa müzik ağırlığını kaybedebilir. 500–800 Hz arası “kutu” hissi ya da diğer bir deyişle istenmeyen, kulağa hoş gelmeyen bir dolgunluk yaratır. Bu aralıktaki frekansları seviye olarak yükseltirken dikkatli olmak gerekir. 1–2 kHz arası müzikte “teneke efekti” etkisi yapar; bu aralığı seviye olarak yükseltmek dinleyici üzerinde sesin “incelmesi” hissini uyandıracaktır.

2 kHz – 6 kHz

2-4 kHz arası tüm sesli ve sessiz harfleri barındırdığı için insan sesi açısından önemli bir aralıktır. Enstrümanlarda 3 kHz civarını bir miktar azaltarak, seslerini kısmaya gerek kalmadan vokali öne çıkartabiliriz. Diğer yandan 2-4 kHz aralığının çok da fazla vurgulanmaması gerekir çünkü bu aralık, kulak üzerinde yorucu bir etkiye sahiptir. 5 kHz civarı müzikte ‘presence’ (varlık) ve ‘definition’ (tanım) açısından çok önemlidir. Volümü açmadan müziği dinleyiciye daha yakın hissettirmek için 5 kHz’i 3–6 dB açabilirsiniz. Tam tersine, müziği veya sesleri volümü kısmadan dinleyiciden uzaklaştırmak için yine 5 kHz’i 3–6 dB kısabilirsiniz. Videodaki örnek parçamızda bu aralaıkta ağırlıklı olarak vokallerin ve synthesizer’ların üst frekanslarını duyuyoruz.

6 kHz – 20 kHz

8 kHz civarı ‘sibilance’ (sibilans) olarak tabir edilen FI, SI, ŞI gibi seslerin vurgulanma alanıdır; bu sebepten dolayı insan sesinde 8 kHz civarına dikkat edilmelidir. Sibilans, kulağı çok rahatsız eder. Maalesef ülkemizde yıllardır televizyon ve radyo yayınlarında bol bol sibilans duymaktayız. Bu yüzden olsa gerek sibilans, Türkleri, Avrupalıları ve Amerikalıları olduğu kadar rahatsız etmiyor. Sibilans probleminin üstesinden de-esser yardımıyla ve doğru mikrofon seçimi ve mikrofonlama teknikleri ile gelebilirsiniz. 6–16 kHz arası müzikte parlaklık, açıklık, ferahlık olarak tabir edilir. İngilizce terminolojide bu aralık için “brightness”, “brilliance”, “clarity” ve “openness” kelimeleri kullanılır. Örnek parçamızda bu aralıkta 2-6 kHz aralığında olduğu gibi ağırlıklı olarak vokal, synthesizer ve zillerin olduğunu duyuyoruz ancak işlevsel olarak bu aralık, 2-6 kHz aralığında olduğu gibi tanım için değil, açıklık ve parlaklık sağlamak için kullanılıyor.

“Kanımda Pes Etmek Yoktur” adlı örnek parçamızın tamamını sayfanın altında bulunan YouTube videosundan dinleyebilirsiniz.

TDR Nova plug-in’ini ücretsiz olarak indirmek için tıklayın.

Blue Cat’s FreqAnalyst plug-in’ini ücretsiz olarak indirmek için tıklayın.

Ses kayıt, müzik teknolojileri ve müzik prodüksiyonu üzerine kaynak kitaplar.
Bilgi için tıklayınız.

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook, Instagram ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

Başlık fotoğrafı: Pixabay

© 2017-2021 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.