Sinyal seviyesini ölçmek için iki ana yöntem bulunuyor: peak ve RMS. Peak, sinyal seviyesinin en üst (maksimum) noktası veya noktaları, RMS ise sinyal seviyesinin belli bir süre içinde elde edilen ortalama değeridir. Hem peak hem de RMS ölçümleri sinyalin genliğini (İngilizcede ‘amplitude’ olarak adlandırılan değerini) tespit etmek için kullanılan yöntemlerdir.

Bugüne kadar, dijital ortamda çalışırken genellikle hep ‘peak’ değerler dikkate alındı. Hatta daha da spesifik olmak gerekirse, dijital ortamda sinyal seviyesi için ‘sample peak’ ölçümleri kullanıldı.

Sample peak ölçüm metodunu kullanmaktaki amaç, sinyaldeki en yüksek noktaları belli bir seviyede tutarak sinyalin bozulmasını önlemekti.

Bildiğiniz gibi dijital ortamda dBFS (desibel Full Scale) kullanılıyor ve bu skalada sinyalin çıkabileceği en yüksek nokta 0 dBFS. Bu noktadan sonra bozulma (distortion) başlıyor. Bu sebepten dolayı sample peak yöntemi ile yapılan ölçüm ve seviye ayarlamalarında parçanın (ya da programın) final seviyesi yıllardan beri -0.2 dBFS civarında tutuldu.

Inter-sample peak (true peak) devreye girince işin rengi değişti… Sample peak ve true peak (inter-sample peak) arasındaki farkı “True Peak Nedir ve Neden Önemlidir?” başlıklı yazımda açıklamıştım, okumadıysanız tavsiye ederim.

Loudness

Yukarıda da belirttiğim gibi peak ve RMS ölçüm metotları sinyalini genliğini (amplitude) tespit etmek için kullanıyor. Diğer yandan bir de, Türkçede ‘sesin gürlüğü’ olarak geçen, ‘loudness’ kavramı var. Loudness, sesin yüksekliğini bizim nasıl algıladığımız ile ilgili bir kavram olduğu için oldukça önemli. Kabaca, amplitude (genlik) sinyal, loudness (gürlük) ise insanların algısı ile ilgili diyebiliriz.

İki farklı parçayı ele alalım. İkisinin de peak noktaları -0.2 dBFS’e ayarlanmış olsun. Birinci parçanın dinamik alanını kompresör ve limiter ile sıkıştıralım. İkincisine ise dokunmayalım ya da birinciye göre çok daha az sıkıştırma (kompresyon) uygulayalım. Bu iki parçayı insanlara dinlettiğinizde herkes ilk parçanın seviyesinin daha yüksek olacağını söyleyecektir. Diğer bir deyişle birinci parça herkese daha ‘loud’ gelecektir.

Bu sebepten dolayı müzik ve kayıt endüstrisi yıllardan beri ‘loudness war’ (gürlük/volüm savaşları) ile uğraşıyor: “Benim parçam CD’de ve radyoda diğer parçalara göre daha yüksek duyulsun!”

Aynı can sıkıcı durum senelerce radyo ve televizyon yayıncılığını da etkiledi. Televizyonda bir film ya da bir program seyrederken araya reklam girdiğinde yerimizden zıplayıp, uzaktan kumandanın volüm düğmesine çılgın gibi basarak sesi kısmaya çalışmanın ne kadar sinir bozucu bir şey olduğunu söylemeye gerek yok sanırım.

LKFS ve LUFS

Radyo ve televizyon yayınlarındaki bu durum çeşitli araştırmalar yapılmasında ve yeni standartların geliştirilmesinde büyük rol oynadı. Bu çabalar sonucunda sesin algılanan yüksekliği (gürlüğü) üzerinde ölçüm yapan LKFS (Loudness K-Weighted Full Scale) skalası ortaya çıktı.

LKFS, ITU (International Telecommunication Union) tarafından ITU-R BS.1770 sayılı standart haline getirildi. LKFS, ATSC (Advanced Television Systems Committee) A/85 standardında da kullanıldı. Diğer yandan EBU (European Broadcasting Union), LKFS’nin ismini kendi adlandırma yöntemlerine uymadığı gerekçesi ise LUFS (Loudness Units Full Scale) olarak değiştirdi ve R-128: Loudness Normalisation and Permitted Maximum Level of Audio Signals başlıklı dokümanına dahil etti.

Kısa bir süre içinde Avrupa, ABD ve diğer bir takım ülkelerdeki radyo ve televizyon yayınları LKFS/LUFS skalasına göre seviye ayarı yapmaya başladılar, hatta bu skalanın kullanımı bazı ülkelerde kanun haline geldi.

Sonuç olarak, bu skalaya göre yayın yapan ülkelerde televizyon seyrederken araya reklam girdiğinde panik içinde uzaktan kumandaya sarılıp sesi kısma devri kapandı.

LKFS ve LUFS ile İlgili Bilmemiz Gerekenler

LKFS, LUFS ve genel olarak sesin algılanan yüksekliğinin (gürlüğünün) ölçümleri ile ilgili olarak bilmemiz gereken terimleri ve kavramları şu şekilde sıralayabiliriz:

  • LKFS
  • LUFS
  • LU
  • LRA
  • True Peak

LKFS (Loudness K-Weighted Full Scale), yukarıda da belirttiğim gibi sesin gürlüğünün (loudness) ölçümü için kullanılan bir skala.

LUFS (Loudness Units Full Scale), LKFS ile tamamen aynı. Sadece isimler farklı. LKFS, ITU ve ATSC; LUFS ise EBU tarafından kullanılan isim.

LKFS ve LUFS için birim olarak LU (Loudness Units) kullanılıyor. 1 LU, 1 dB’ye eşit: 1 LU = 1 dB. Bu skalada en üst seviye (tıpkı dBFS’te olduğu gibi) 0 dB, dolayısıyla ölçüm seviyeleri eksi (-) değerlerle ifade ediliyor.

LRA (Loudness Range) ile ilgili olarak ses örnekleri de içeren “Loudness Range (LRA)” başlıklı bir yazı paylaşmıştım. Göz atmanızı tavsiye ederim.

Sample peak ve true peak (inter-sample peak) ile ilgili olarak “True Peak Nedir ve Neden Önemlidir?” başlıklı yazımı okumanızı öneririm.

LKFS ve LUFS Müzik İçin Neden Önemli?

LKFS ve LUFS sadece yayıncılık alanında değil, müzik prodüksiyonu üzerine çalışanların da bilmesi gereken kavramlar çünkü Spotify, Apple Music, YouTube gibi streaming servislerinin referans seviyeleri LUFS cinsinden ifade ediliyor.

Mastering yapmıyor olsanız bile en azından bu skalalar konusunda bilgi sahibi olmak, daha da önemlisi parçaların bu skalalarda farklı seviyelerde nasıl duyulacağı hakkında fikir sahibi olmak bence oldukça önemli.

Bunun için ücretsiz bir LKFS/LUFS ölçüm plug-in’i kurup denemeler yapabilirsiniz. Daha önceki blog yazılarımda Youlean Loudness Meter 2 ve TBProAudio mvMeter 2’nin linklerini paylaşmıştım: Ücretsiz Plug-in’ler (12) ve Ücretsiz Plug-in’ler (15).

İlgili yazılar:

True Peak Nedir ve Neden Önemlidir?

Loudness Range (LRA)

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

© 2019 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.