Yazının ilk bölümünde modern mikslerin hemen hemen hepsinde kick, trampet, bas gitar ve ana vokallerin stereo panorama içinde orta noktaya yerleştirildiğini söylemiş daha sonra vokal ile bas gitar ve alt frekans ağırlıklı enstrümanlar hakkında bazı görüşler paylaşmıştım (birinci bölüme buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz).

Yazının ikinci ve son bölümünde davul, stereo çıkışlı elektronik enstrümanlar, stereo kayıtlı akustik enstrümanlar ile devam ediyorum. Yazının sonunda ise stereo kanalların panlanması ve mono kanallarda efekt kullanımına değineceğim.

Davul

Kick ve trampet dışında kalan davulun diğer parçalarının panoraması için ilk önce perspektife karar vermelisiniz. Davulun panoraması karşıdan dinleyene göre mi ayarlanacak, yoksa davulcuya göre mi? Panoramayı solak olmayan bir davulcunun perspektifine göre ayarlayacak olursanız hi-hat’i sola yatırmanız gerekir. Panoramayı yine solak olmayan bir davulcuya göre, fakat bu sefer davulcuya karşıdan bakıyormuş gibi ayarlayacak olursanız bu durumda hi-hat’i sağ tarafa yatırmanız gerekir. Bu tamamen bir tercih meselesidir.

Panoramada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, bir enstrümanın sağa veya sola yatırılmasının (panlanmasının) çoğu zaman tam sağ veya sol anlamına gelmediğidir. Orta, tam sağ ve tam sol miks için üç kritik noktadır. Bir sesi veya enstrümanı ortada bırakmak ya da tam sağa veya tam sola yatırmak için gerçekten iyi bir sebep olması gerekiyor.

Davul örneğimize geri dönelim ve panoramayı solak olmayan bir davulcunun perspektifine göre ayarladığımızı düşünelim. Kick ve trampeti saat 12 konumunda ya da diğer bir deyişle ortada bırakacağız. Hi-hat’i saat 9 konumunda sola yatırabiliriz. Sol tom’u saat 10 veya 11 konumunda sola, sağ tom’u saat 2 konumunda sağa, bas tom’u da saat 3 ya da 4 konumunda sağa yatırabiliriz.

Bu değerleri sadece rehberlik etmesi amacıyla veriyorum. Formülden gitmektense denemek ve dinlemek her zaman daha önemlidir. Eğer kayıt sırasında overhead mikrofonlarının konumları iyi ayarlanmışsa, davul olması gerektiğinden daha geniş duyulmuyorsa, bu mikrofonları tam sağa ve sola yatırabiliriz.

Stereo Çıkışlı Elektronik Enstrümanlar

Synthesizer, klavye gibi enstrümanların çıkışları genelde stereodur, fakat bu çıkışlar çoğu zaman sol tarafta kuru (efektsiz) sinyal, sağ tarafta ise chorus, phaser gibi bir efekt kullanılmış sinyalden oluşur. Birden fazla klavye veya synthesizer varsa ve bunları miks içinde tam sol ve tam sağ olarak panlarsanız hepsi birbirinin üzerine binecek ve sonuç bir bakıma kocaman bir mono olacaktır.

Çözüm olarak bunların pan ayarlarını daraltabilir veya diğer kanallarla örtüşmemeleri için stereo panorama içinde farklı yerlere yerleştirebilirsiniz.

Daha radikal ve belki de daha iyi bir çözüm ise efektli kanalı tamamen atıp kuru sinyali kullanmak ve delay veya pitch shifter kullanarak kendi stereo simülasyonunuzu yaratmaktır.

Stereo Kayıtlı Akustik Enstrümanlar

Stereo kaydedilmiş akustik enstrümanları tam sağ ve tam sola yatırmak çoğu zaman istenilenden daha geniş bir şekilde duyulmalarına yol açar. Bunun yanı sıra bu enstrümanları tam sağ ve tam sol olarak yatırdığınızda sol kanal ile orta nokta ve orta nokta ile sağ kanal arasındaki alanlar boş kalabilir. Bu sebeplerden dolayı bu enstrümanların panlarını biraz daraltıp stereo panorama içinde farklı yerlere yerleştirmek iyi bir seçim olacaktır. Bu sayede bu enstrümanlar hem gereğinden fazla geniş duyulmamış, hem diğer enstrümanlardan ayrışmış hem de (stereo panoramayı bir tablo gibi düşünürsek) tablonun bütünlüğüne hizmet etmiş olacaktır.

Stereo Kanalların Panlanması

Analog kayıt mikserlerinde stereo demek iki mono kanal demekti. Stereo kaydı iki ayrı kanala getirip iki ayrı pan düğmesi ile stereo panorama içinde yerleşimini yapardık.

Bu işleyiş ve mantık Pro Tools için de geçerli. Pro Tools içindeki stereo kanallarda tek bir fader olsa da, stereo kanallar iki ayrı mono kanal mantığı ile çalışıyor. Bu sebepten dolayı stereo kanallarda pan düğmesi bulunuyor.

Diğer DAW’lar genişlik ve yerleşim için farklı yöntemler kullanıyor. Örnek olarak Logic içinde ‘Stereo Pan’ ve ‘Balance’ seçenekleri var. Cubase içinde ise ‘Stereo Balance Panner’ ve ‘Stereo Combined Panner’ seçenekleri bulunuyor. Bu seçenekleri kullanıp sağ ve sol kanallar arasındaki genişliği ayarlayıp, stereo panorama içinde istediğiniz bir noktaya konumlandırabiliyorsunuz.

Pro Tools stereo ve mono kanallar

Mono Kanallar ve Efektler

Mono kaydedilmiş bir enstrümanı pan ve efekt yardımı ile daha geniş ve büyük duyurabilirsiniz.

Örnek olarak bir enstrümanı biraz sağa yatırıp, kısa bir reverb’e gönderip reverb’ün dönüşünü de biraz sola yatırabilirsiniz. Reverb yerine kısa bir delay de kullanabilirsiniz.

Kısa reverb derken 1 saniyenin altındaki reverb programlarından, kısa delay derken ise 100 milisaniyenin altındaki delay programlarından bahsediyorum.

Bir başka örnek olarak gitarı saat 9 pozisyonunda sola yatırıp, 10-20 ms arasında programlanmış bir delay’e gönderip delay’in dönüşünü de saat 3 pozisyonunda sağ tarafa yatırabilirsiniz. Bu şekilde hem tam uyumlu çalan iki gitar hissi vermiş olur, hem de orta kanalda vokal ve diğer enstrümanlara yer açmış olursunuz. Bu, gitar kayıtlarında çok popüler olarak kullanılan bir tekniktir.

Gitarı biraz daha geniş duyurmak için gitarı stereo delay’e gönderip bir kanalını 10-25 ms, diğer kanalını da 25-50 ms geciktirip kuru (efektsiz) sinyali ortada bırakıp delay’in dönüşlerini sağa ve sola yatırabilirsiniz.

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

Başlık fotoğrafı: Hendrix B | Pexels

Fotoğraf: Jadson Thomas | Pexels

© 2018 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.