Pultec EQ, 70 yıl boyunca birçok prodüksiyonda kullanıldı, kullanılmaya da devam ediyor. Eğer Pultec EQ’yu duyduysanız muhtemelen “sihirli dokunuşu” olduğunu da duymuşsunuzdur. Nedir bu Pultec EQ? Çalışma prensibi nasıldır? Neden sihirli dokunuşu olduğu söylenir? Bu yazımda bu soruların cevaplarına değinmek istiyorum.

Kısa Tarihçe

Pultec EQ’nun hikayesinin başlangıcı oldukça eskiye dayanıyor. İlk Pultec EQ (EQP-1), Pulse Technologies tarafından 1951 yılında üretiliyor. İlk cihazlar, Pulse Technologies’in kurucuları Ollie Summerland ve Gene Shenk tarafından elde yapılıyor. Tasarım ve kalite açısından çok başarılı olan EQP-1 kısa bir süre içinde birçok radyo ve stüdyo tarafından aranılan bir cihaz haline geliyor. Orijinal Pultec EQP-1 üretimi, tasarımında önemli bir değişiklik olmadan 80’li yılların başına kadar devam ediyor. Pulse Technologies daha sonra farklı EQ modelleri de üretiyor.

Tasarım

Pultec EQP-1, 3U yüksekliğinde, tam pasif tasarıma sahip lambalı bir cihaz. Pasif tasarımından, diğer bir deyişle tasarımında amplifikatör olmamasından dolayı ek bir yükselteç devresi ile birlikte çalışıyor. Sinyal, işlenmek üzere cihaza girdiğinde seviyesi düşürülüyor. İşlenen sinyalin seviyesi cihazın çıkışında bu ek yükselteç devresi aracılığı ile yine eski haline getiriliyor. Bu tasarım sayesinde giriş ve çıkış seviyeleri eşitlenmiş oluyor.

Bu sebepten dolayı Pultec EQP-1 ‘no-loss’ (kayıpsız) pasif EQ olarak sınıflandırılır. Bu tasarımın bir avantajı da, giriş ve çıkış seviyeleri aynı olduğu için, sinyalin EQ uygulanmış ve uygulanmamış hallerinin karşılaştırılmasının daha sağlıklı yapılabilmesidir.

Level Matching: Seviye Eşitlemenin Önemi” başlıklı yazımda A/B karşılaştırması için sinyalin işlenmiş ve işlenmemiş durumdayken aynı seviyede olmasını ne kadar önemli olduğunu anlatmıştım.

Pultec EQP-1’n alt frekans bölümünde dört frekans noktası (20, 30, 60 ve 100 Hz) seçeneği sunan bir shelf EQ bulunuyor. Boost parametresi ile 13.5 dB’ye kadar yükseltme, Atten (attenuation) parametresi ile ise 17.5 dB’ye kadar azaltma uygulayabiliyorsunuz.

Evet, boost ve attenuation için iki farklı parametre (kontrol düğmesi) var!

Pultec EQP-1’in üst frekans bölümü biraz daha fazla seçenek sunuyor. Bu bölümde yedi frekans seçeneği bulunuyor: 3, 4, 5, 8, 10, 12 ve 16 kHz. Q (bandwidth) değeri ayarlanabilir peak tipi bir EQ ile yine Boost ve Atten parametrelerini kullanarak yükseltme veya azaltma uygulayabiliyorsunuz.

Alt frekans bölümünde olduğu gibi üst frekans bölümünde de boost ve attenuation için iki farklı parametre (kontrol düğmesi) var!

Buna ek olarak yine bu bölümde bir de shelf EQ bulunuyor. Bu EQ ile 5, 10 veya 20 kHz frekans noktasına 16 dB’ye kadar azaltma uygulayabiliyorsunuz. Bu shelf EQ sadece azaltma (attenuation) için kullanıyor, yükseltme (boost) özelliği yok.

Sihirli Dokunuş

Pultec EQ’nun sihirli bir dokunuşu olduğu söylenir. Bunun iki sebebi var.

Birinci sebep çok basit. Yukarıda da bahsettiğim gibi, sinyal cihaza girdiğinde seviyesi azaltılıyor. Çıkışta ek bir yükselteç aracılığı ile seviye yükseltiliyor. Bu da sinyalde ‘harmonic distortion’ olarak adlandırılan bozulmalara yol açıyor. Sinyal cihazın içinden geçerken EQ ile hiçbir işlem yapmasanız bile bu bozulma yine de ortaya çıkıyor. Bozulma olarak adlandırılsa da aslında bu, birçok insan tarafından “sıcaklık” veya “derinlik” olarak algılanıyor veya tanımlanıyor. Pultec EQ’nun sihirli dokunuşunun sebeplerinden biri bu.

İkinci sebep biraz daha ilginç! Yukarıda da belirttiğim gibi Pultec EQ üzerinde boost ve attenuation için iki farklı parametre (kontrol düğmesi) bulunuyor. Cihazın kullanım kılavuzunda bu iki kontrolün aynı anda kullanılmaması gerektiği yazıyor. Teorik olarak, seçtiğiniz frekansı aynı miktarda hem yükseltir hem de azaltırsanız bu iki işlemin birbirlerini sıfırlaması gerekir. Ancak uygulamada durum pek öyle olmuyor çünkü boost ve attenuation kontrolleri arasında az da olsa bir kazanç (gain) farkı var. Bu sebepten dolayı bu iki parametrenin sinyal üzerindeki etkisi biraz farklı oluyor.

Özellikle alt frekans kısmında, seçtiğiniz frekans noktasına aynı anda hem yükseltme hem de azaltma uyguladığınızda ortaya tarif etmesi güç bir EQ eğrisi çıkıyor. Bu eğri, alt ve/veya alt-mid frekanslarda aşağıya doğru bir çökme oluşturuyor. Bu da sinyalin alt frekanlarına “tanım” ve “belirginlik” kazandırıyor.

Bunu fark eden ses mühendisleri özellikle bas gitar ve kick kayıtlarında seçtikleri bir alt frekansı aynı anda hem yükseliyor hem de azaltıyorlar. Örnek olarak 30 Hz’i seçip aynı anda hem boost hem de attenuation uyguladığınızda 80 Hz civarı vurgulanıyor, 200 Hz civarında ise bir çökme ortaya çıkıyor. İşte Pultec EQ’nın sihirli dokunuşunun ardında yatan ikinci ve aslında esas sebep bu!

Plug-in’ler

Bugün Pultec EQ simülasyonu yapan birçok plug-in bulmak mümkün. Örnek olarak Waves PuigTec EQP-1A ve daha önce incelemesini yaptığım Bettermaker EQ232D‘yi verebilirim.

Eğer ücretsiz bir Pultec tarzı EQ plug-in’i denemek isterseniz Kiive Audio tarafından üretilen Warmy EP1A’ya göz atabilirsiniz. İndirme linki için buraya tıklayın.

Sonuç Olarak…

Pultec EQ, bir frekans noktasına aynı anda hem yükseltme hem de azaltma uygulayabilme özelliği sayesinde diğer EQ’ardan çok daha farklı bir yerde duruyor. Eğer bugüne kadar denemediyseniz bir demo ya da ücretsiz bir plug-in indirip denemenizi şiddetle tavsiye ederim.

Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.

Benzer paylaşımlar için beni Facebook, Instagram ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.

© 2022 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.