Bu yazımda sizlerle mikste frekans çakışmalarını önlemek için sekiz yöntem paylaşmak istiyorum. Yöntemlere geçmeden önce frekans çakışmasının kısa bir tanımı ile başlayalım.
Frekans Maskelemesi / Çakışması
Miks yapan herkesin başına gelmiştir… Bazen iki enstrüman miksin içinde kendilerine yer bulmak için birbirleriyle adeta savaşa tutuşurlar. Bu savaşın arkasındaki sebep, İngilizcedeki terimiyle ‘auditory masking’ yani işitsel maskelemedir. Spesifik bir şekilde ifade edecek olursak, aslında gerçekleşen olay bazı frekansların birbirlerini maskelemesi ya da birbirleriyle çakışmasıdır. Tahmin edebileceğiniz gibi bu maskeleme ya da çakışma olayı, ağırlığı aynı veya benzer frekans aralığında bulunan enstrümanlar arasında gerçekleşmektedir.
Frekans maskelemesi veya çakışması, profesyonel bir kulağın kolayca duyabildiği bir şeydir. Dolayısıyla, frekans çakışması bulunan bir miks, anında “amatör” damgası yer! Bunu unutmamak lazım. Bu arada hemen bir not düşeyim, frekans çakışması bazen estetik kararlar doğrultusunda bilinçli olarak yapılan bir şeydir. Profesyonel bir kulak yine bunu da (yani frekans çakışmasının bilinçli olarak yapıldığını) kolayca duyabilir.
Frekans Çakışmasının Sıklıkla Oluştuğu Enstrümanlar
Şimdi de frekans çakışmalarının sıklıkla ortaya çıktığı enstrümanlar bir göz atalım…
- Kick ve bas: Klasik ikili!
- Vokal ve piyano: Vokaller solistlere bağlı olarak farklı frekans bölgelerinde yoğunlaştığından dolayı, vokalin, çok geniş frekans aralığına sahip bir enstrüman olan piyano ile arasında frekans çakışması olup olmadığını iyi kontrol etmek gerekiyor.
- Vokal ve gitar: Yukarıda yazdığım gibi, vokaller solistlere bağlı olarak farklı frekans bölgelerinde yoğunlaşabiliyor. Gitarlar da türlerine ve gövdelerine göre farklı rezonans noktaları oluşturuyor. Çoğu parçada gitar tıpkı vokal gibi çok önemli bir yere sahip oluyor. Bu sebepten dolayı aralarında frekans çakışması olup olmadığını dikkatlice kontrol etmek gerekiyor.
- Bas gitar ve elektro gitar: Her ne kadar bas gitar alt oktavlardan çalsa da notaların üst harmonikleri gitarların harmonikleri ile çakışabiliyor.
- Elektro gitar ve elektro piyano (Rhodes, Wurlitzer vb.).
- Elektro gitar ve trampet.
- Akustik gitar ve hi-hat: Özellikle pena ile çalınan akustik gitarlarda hi-hat ile frekans çakışması olabiliyor.
- Benzer synth sesleri: Birbirlerine benzeyen synth sesleri arasıda frekans çakışmalarına, maskelemelerine sıklıkla denk geliyoruz.
Mikste Frekans Çakışmasını Önlemek İçin Yöntemler
Şimdi gelelim mikste frekans çakışmasını önlemek için yapacağım tavsiyelere…
1- Düzenleme
Yazının başlığı “Mikste Frekans Çakışmalarını Önlemenin 8 Yolu” ama bahsetmeden hatta ilk madde olarak yazmadan geçemeyeceğim: Her şey düzenleme ile başlıyor! Parçanın aranjesinde problemler varsa çok başarılı bir miks çıkartmak gerçekten çok zor. İyi ilişkileri olan aranjör ve miks mühendisleri, miks aşamasında zaman zaman parçanın düzenlemesi üzerinde küçük değişiklikler yapabiliyorlar. Miks mühendisi frekans maskelemesi, enstrümanların birbirlerini örtmesi gibi sorunlarla karşılaştığı zaman önerilerde bulunuyor, aranjör de bu önerilere göre aranjede değişiklikler yapabiliyor. Unutmayın, iyi miks parçanın düzenleme aşamasında başlar!
2- High-Pass ve Low-Pass Filtre Kullanımı
Harrmonikleri de hesaba katarsak, birçok enstrümanın sesi çok geniş bir frekans aralığına yayılıyor. Diğer yandan, mikste her zaman bu kadar geniş aralığa ihtiyacımız olmuyor. Enstrümanın ihtiyacımız olmayan alt veya üst frekanslarını low-cut ya da high-cut filtre ile kestiğinizde diğer bir enstrüman ile oluşabilecek olası frekans çakışmalarını önlemek mümkün olabiliyor.
3- EQ İle Frekans Paslaşması
Frekans çakışmasını veya maskelemesini önlemek için parametrik EQ ile “frekans paslaşması” yöntemini kullanabiliriz.
Örnek olarak hem kick hem de bas gitarın ağırlığının 70 Hz’de olması bu iki enstrümanın birbirlerimi maskelemesine yol açacaktır. Bunu önlemek için şöyle bir yöntem izleyebiliriz: Kick’te 70 Hz’i, bas gitarda ise 100 Hz’i açıp, bu iki enstrümanın ağırlıklarını farklı frekanslara verebiliriz. Buna ek olarak, ağırlık frekanslarının maskelenmemesi için diğer enstrümanlarda o frekansları azaltabiliriz. Kick’te 70 Hz’i, bas gitar ise 100 Hz’i açıyorsak, kick’te 100 Hz, bas gitarda ise 70 Hz’i azaltabiliriz.
4- Sidechain Kompresör Tekniği
Enstrümanların birbirlerini maskelemelerinin önüne geçmek için izlenecek diğer bir yol da sidechain kompresör tekniğini kullanmaktır.
Örnek olarak, gitarların çok yoğun olduğu bir parçada trampete yer açmak için gitarları gruplayıp, gitar grubunu trampetin vurduğu yerlerde sidechain tekniği ile biraz aşağıya çekmek mümkün.
Sidechain kompresör kullanımı ve uygulama yolları için “Kompresör Teknikleri – 3. Bölüm: Sidechain Kompresör Kullanımı” başlıklı yazımı okuyabilirsiniz.
5- Dinamik EQ
Yeri geliyor, bazen EQ, kompresör, sidechain kompresör ya da multiband kompresörden biraz daha farklı bir prensiple çalışan bir işlemciye ihtiyaç duyuyoruz. İşte o işlemci, dinamik EQ. Eğer bu işlemciye aşina değilseniz “Dinamik EQ” başlıklı yazımı okumanızı tavsiye ederim.
Yine kick ve bas üzerinden örneklendireyim…
Elimizde birbirlerini maskeleyen bas gitar ve kick kanalları olduğunu varsayalım. Kick’in öne çıkması için bas gitar kanalına EQ uyguladığımızda bas gitarın tonu istemediğimiz bir şekilde değişiyor olabilir. Böyle bir durumda bas gitar kanalına bir kompresör insert edip, bu kompresörün sidechain girişine kick’in sinyalini bağlamak, bu sayede kick her vurduğunda bas gitarın sesini azaltarak (ducking) iki enstrümanın birbirlerini maskelemesini engellemek çok kullanılan bir tekniktir.
Bu teknikteki problem, kick her vurduğunda bas gitarın seviyesinin tamamının azaltılıyor olması. Bu tekniği kullanmak yerine bas gitara dinamik EQ uygularsak ve dinamik EQ’yu sidechain üzerinden kick ile tetiklersek, bu durumda kick her vurduğunda bas gitarın sadece kick ile çakışan frekansının seviyesi azaltabiliriz. Bu sayede kick devreden çıktığında ise bas gitarın tonuna hiç dokunmamış oluruz.
6- Özel Plug-in’ler
Bazı plug-in’lerde maskelenen frekansları otomatik olarak tespit edip, frekans çakışmasını yok eden ya da azaltan algoritma ve özellikler bulunuyor. Hatta sırf bu iş için tasarlanmış bir plug-in bile var: Wavesfactory Trackspacer.
Çakışmanın olduğu ilki enstrümandan birinin kanalına Trackspacer insert ediyorsunuz. Diğer enstrümanı da sidechain üzerinden Trackspacer’a “dinletiyorsanız” Trackspacer sidechain kapısındaki sinyali analiz edip plug-in’i insert ettiğiniz kanala otomatik olarak ters EQ eğrisi uyguluyor. Bu sayede frekans çakışması sorununu çözmüş oluyorsunuz.
Benzer özellikler Fabfilter Pro-Q 3 (“collision detection”), Izotope Neutron 4 (“unmask”) ve bazı diğer plug-in’lerde de mevcut.
7- Pan
Frekans çakışmasını önlemek için her zaman EQ, sidechain kompresör, dinamik EQ ya da özel plug-in’lere ihtiyaç yok. Bazen enstrümanların stereo panorama içindeki dağılımları ile birçok sorunu çözmek mümkün olabiliyor.
8- Saturation
Satürasyon (ve distortion) sinyalin harmonik yapısını zenginleştiriyor. Frekans çakışması olan iki enstrümandan birine satürasyon uygulayarak o enstrümana özellikle üst-mid frekanslarda bir zenginlik katabilir ve diğer enstrümandan ayrışmasını sağlayabilirsiniz.
Ücretsiz satürasyon plug-in’leri için tıklayın:
Sonuç Olarak…
Listede bulunan yöntemleri kullanarak enstrümanlar arasındaki frekans çakışma veya maskeleme sorunlarını çözmek mümkün. Mutlaka deneyin!
Teknik terimler için müzik teknolojisi, müzik prodüksiyonu ve ses kayıt terimleri sözlüğüne göz atabilirsiniz.
Benzer paylaşımlar için beni Facebook, Instagram ve Twitter‘da takip edebilir, haberler için mesaj listeme üye olabilirsiniz. Teşekkürler.
© 2023 Ufuk Önen. Her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz.
Comments by Ufuk Onen